بررسی فقهی - حقوقی مرگ مغزی (ماهیت, حکم, پیامدها)

چکیده «مرگ مغزی» از جمله موضوعات مستحدثه ای است که از علم پزشکی به حوزه فقه شیعی راه یافته است. از آن جا که هیچ گونه پیشینه ای از این موضوع، در متون دینی به چشم نمی آید و اینک خواهان حکم شرعی است، فقیهان و حقوق دانان ناگزیرند تا از سویی با نگاه به دیدگاه علمی این مسئله، موضوع شناسی کرده و از روی دگر، با رویکرد اجتهادی و حقوقی خویش، به این مسئله نظر نمایند و احکام و حقوق آن را تبیین کنند. از این رو، اثر حاضر، مطالعه ای در زوایای پیرامونیِ مرگ مغزی و (اثرشناسی) آن خواهد بود. نگره برگزیده، چالش در تلقیِ برابرایستِ میرایی مغزی با زهوق روح است، دیدگاهی که در پروتکل الحاقی «قانون پیوند اعضا و مرگ مغزی» سنجه حدوث مرگ قطعی انسان برشمرده شده است. فرجام سخن، حک و اصلاح تعریف قانونی مرگ مغزی است که در گرو تقیید آن به از دست رفتن چهره ظاهری مغز و تبدیل نسج مغز به مایعی زرد رنگ می باشد و در این وضعیت است که مرگ کامل مغزی رخ داده و فرد مزبور «مرده» تلقی می گردد. از روی دگر, با عنایت به اهمیت و نیاز روز افزون جامعه به روشن ساختن وضعیت مبتلایان به مرگ مغزی و شناخت حقوق و احکام افراد مبتلا به مرگ مغزی، دو گستره دیگر در پیش روست: قلمرونخست، پردازشی فقهی در تبیین برداشت اعضای پیوندی از مردگان مغزی است که همراه نقد و بررسی برخی از جزئیات قانون «پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است» نیز گشته است. قلمرو دوم، شناسای آثار حقوقی، احکام وضعی و تکلیفیِ مرتبط با مبتلایان به مرگ مغزی و دسته بندی آنها در چارچوبی نظامند می باشد. ره آورد پژوهش حاضر نیز، تحدید شاخص های تجویز برداشت اعضای پیوندی در فرض حالت اضطرار و اذن ولی امر مسلمانان است. نقد سند انگاری عناوینی بسان «احیاء نفس»، «ایثار»، «ترغیب مردم به انجام معروف» و «احسان»، برای تجویز پیوند اعضا از مردگان مغزی، و چالش مشخصه های ممنوعیت پیوند اعضا، بسان «مثله»، «حرمت جنایت بر مرده»، «هتک»، «وجوب دفن و اعضای آنان» از دیگر موضوعات مورد بحث در این مقال است. مسائل حقوقی و فقهیِ مطرح در این زمینه، مانند عدم ترتب احکام تجهیز میت، حال نشدن دیون فرد مصدوم، صحت زوجیت و وجوب پرداخت نفقه از سوی ولی مصدوم، بطلان شخصیت و اهلیت حقوقی و... با رویکرد بررسی جوانب ناگفته و بی پاسخِ آن، جای گذار ختام بحث است.